Hãy “vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ” để cảm nhận vẻ đẹp diệu kì của cuộc sống

Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ của Nguyễn Ngọc Thuần là một tác phẩm văn học xuất sắc từng đoạt nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế về sách dành cho thiếu nhi. Đây là một truyện dài có lời văn đẹp, trong sáng, giàu chất thơ. Tác phẩm đã cuốn hút ta vào một thế giới tươi sáng, trong trẻo và yên tĩnh lạ lùng.

Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ là truyện dài gồm 19 thiên truyện nhỏ. Trong đó, nhân vật “tôi” - một cậu bé mười tuổi - đã kể về những niềm vui, nỗi buồn trong cuộc sống hằng ngày và cả những chuyện phiêu lưu li kì, chẳng hạn như bị lạc trong rừng, người bạn thân bị rắn cắn. Nhân vật “tôi” sống giữa khung cảnh làng quê bình dị với bố mẹ giàu lòng nhân ái, tinh tế; với những người láng giềng nồng hậu, chân tình và những người bạn hồn nhiên, đáng yêu. Đặc biệt là cậu có một khu vườn rất rộng cùng những trải nghiệm tuyệt vời.

Ấn tượng nhất với tôi là thiên truyện có nhan đề cùng tên với tác phẩm: Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ. Nhân vật “tôi” kể về khu vườn rộng, có rất nhiều hoa và ngát hương thơm của gia đình mình. Người bố đã dạy cho con trai cách nhận ra những bông hoa trong vườn không phải bằng mắt mà bằng cảm giác của đôi bàn tay và mùi hương. Ở khu vườn đó, cậu bé đã cảm nhận thế giới bằng tâm hồn tĩnh lặng, trí tưởng tượng phong phú và các giác quan tinh nhạy: “Bạn hãy tưởng tượng, một buổi sáng mờ sương. Bạn vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ và bạn chợt hiểu khu vườn nói gì”. Khi nhắm mắt lại, khu vườn “sẽ lớn lên rất nhiều”. Cậu bé cũng có thể nhắm mắt và đoán được âm thanh đang ở cách mình bao xa. Nhờ điều đó, bố cậu bé đã cứu được bạn Tí khỏi chết đuối. Sau này, nhờ việc cảm nhận được mùi hương của các loài hoa mà cậu bé đã tìm được đường về nhà khi cậu và các bạn bị lạc trong rừng. Trong câu chuyện, cậu bé hiểu rằng khu vườn là một món quà bất tận. Khi khu vườn xuất hiện một loài hoa mới, cánh vàng nhuỵ trắng, nhân vật “tôi” đã “âm thầm chờ đợi nó lớn lên, âm thầm nâng niu như một đứa trẻ”. Đó chính là thái độ yêu quý, trân trọng và biết ơn thiên nhiên. Dường như nhà văn muốn gửi đến người đọc một thông điệp: Hãy mở rộng mọi giác quan, mở rộng tâm hồn mình để cảm nhận vẻ đẹp diệu kì của sự sống, cỏ cây, đất trời.

Không chỉ miêu tả sự gắn kết giữa con người với thiên nhiên, tác phẩm còn là bài ca về sự giao cảm đẹp đẽ, tinh tế giữa con người với con người. Tác phẩm là câu chuyện ấm áp tình người: tình yêu thương của cha mẹ với con cái, tình nghĩa láng giềng, tình cảm bạn bè và sự đồng cảm với những người xa lạ... Chẳng hạn, trong câu chuyện Ngày bí mật, khi cô Hồng mất đi đứa con đầu tiên, nhân vật “tôi” đã thể hiện những suy tư về sự chia sẻ tinh tế trong cuộc sống: “Tôi vẫn còn nhớ mẹ thường hay nói với tôi, khi một ai đó buồn, họ cần rất nhiều người để chia sẻ. Nỗi buồn chỉ vơi đi bằng tình thương chứ không có một phương thuốc nào hết. Khi chia sẻ một nỗi buồn, chúng ta sẽ không buồn hơn, nhưng người khác lại vui hơn”.

Nhiều truyện trong Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ không có cốt truyện rõ ràng, chỉ là những chuyện vụn vặt thường ngày, nhưng vẫn hết sức hấp dẫn. Bởi vì đằng sau các câu chuyện bình dị ấy lại ẩn chứa những suy ngẫm thấm thía về cuộc sống. Chẳng hạn, truyện Ghét cái răng khểnh đem đến bài học hãy luôn tự hào về ngoại hình của mình và tôn trọng nét riêng của người khác, bởi vì mỗi người đều có “điều kì lạ riêng”.

Các câu chuyện trong tác phẩm được kể từ ngôi thứ nhất, qua lời một cậu bé mười tuổi nên rất hồn nhiên, tươi tắn, thú vị. Từ cái nhìn trong sáng, ngộ nghĩnh của trẻ thơ, thế giới quen thuộc tưởng như nhàm chán của người lớn đã hiện ra mới mẻ, tinh khôi, tuyệt đẹp, chứa đầy các món quà bí mật. Lời kể trong tác phẩm vì thế có giọng điệu gần gũi, thân thương như những lời thủ thỉ, tâm tình, nhẹ nhàng thấm vào lòng người. Trong nhiều câu chuyện, nhân vật “tôi” luôn muốn sẻ chia, đối thoại với người đọc. Ví dụ: “Tôi cũng muốn kể cho các bạn nghe nữa, vì như vậy các bạn sẽ giữ giùm tôi một điều bí mật...”.

Trong Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ, Nguyễn Ngọc Thuần đã xây dựng thành công một số hình ảnh chứa đựng nhiều lớp nghĩa. Khu vườn là một trong những hình ảnh xuyên suốt tác phẩm. Khu vườn là thế giới tự nhiên tươi đẹp, là món quà thiên nhiên ban tặng cho con người. Khu vườn cũng là món quà tinh thần con người trao tặng cho nhau trong cuộc sống. Khu vườn là nơi bình yên nuôi dưỡng cho những điều tốt đẹp, điều thiện nảy mầm. Ở “Thay phần kết”, nhà văn đã viết: “Bố tôi nói cần phải gieo những hạt mầm vào khu vườn, nhưng tôi cũng biết, mỗi một gương mặt là một hạt mầm gieo vào trí tưởng tượng của tôi. Tôi có nhiều khuôn mặt không ngừng mọc lên, những khuôn mặt buồn vui, những khuôn mặt đẹp nhất ”.

Trong tác phẩm, người bố đã giải thích cho cậu bé về ý nghĩa của món quà: “Một món quà bao giờ cũng đẹp. Khi ta nhận hay cho một món quà, ta cũng đẹp lây vì món quà đó.” Có thể nói, Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ là một món quà đẹp mà người viết đã trao tặng đến bạn đọc.

(Theo Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2, Kết nối tri thức với cuộc sống, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, 2022, tr. 26-28)