HÃY CẦM LẤY VÀ ĐỌC
Tương truyền rằng hồi còn trẻ, một
lần Saint Augustine ngồi cô đơn và tình lặng trong vườn, vẳng nghe bên tai giọng
nói thầm thì của một em bé: “Hãy cầm lấy và đọc!” (Tolle et lege!). Câu nói ấy
lặp đi lặp lại như một điệp khúc. Từ hôm đó, được thúc đẩy bởi một sứ mệnh có
tính chất mặc khải, ông đi sâu nghiên cứu Kinh thánh, triết học, thần học và trở
thành nhà tư tưởng hàng đầu của thời Trung đại.
(Hình ảnh này không có trong bản gốc)
Vượt qua tính chất huyền bí của
câu chuyện ấy, Tolle et lege trở thành lời mời gọi trân trọng người ta đọc một
cuốn sách. “Hãy cầm lấy và đọc” có thể xem là một thông điệp: hãy tiếp xúc trực
tiếp với một cuốn sách, hãy tự trải nghiệm mà không bước qua một trung gian
nào. Cùng với thức ăn để duy trì sự sống của cơ thể, con người còn cần thức án
nuôi dưỡng cho tinh thần. Đọc là một cách nạp năng lượng cho sự sống tinh thần.
Người tuyệt thực, không ăn uống, có thể chết. Người không đọc, không xem, không
nghe cũng có thể “chết”, cái chết dần dần, êm ái, không dễ nhận ra.
“Em hãy cầm lấy và đọc”, đó là lời
nói tin cậy của thầy giáo khi trao cho học trò một cuốn sách quý. “Con hãy cầm
lấy và đọc”, đó là câu nói thân thương của người cha, người mẹ khi đưa cho con
món quà ý nghĩa nhất. “Bạn hãy cầm lấy và đọc”, đó là lời sẻ chia của một người
bạn muốn giới thiệu cho ta một cuốn sách hay.
Không phủ nhận vai trò ngày càng
tăng của các phương tiện nghe nhìn trong thế giới hiện đại, chúng ta vẫn thấy rằng
đọc là một nhu cầu không thể thiếu của con người. Con chữ trên trang sách hàm
chứa văn hóa của một dân tộc, mang hồn thiêng của đất nước. Chữ kích thích trí
tưởng tượng của người đọc, không bị cố định hóa trong một khuôn khổ, hình thể
nào. Chữ gợi lên những tư duy hồi đáp, hô ứng hay phản biện. Chữ là cầu nối những
thế hệ cách xa nhau trong lịch sử, những không gian văn hóa khác nhau, những tấm
lòng chưa thông hiểu nhau, thậm chí còn nghi kỵ nhau.
Trang giấy và chữ in có sức hấp
dẫn và sự kỳ diệu của nó. Chỉ là giấy và mực mà nó chứa đựng cả thế giới, phơi
bày những bí ẩn của thiên nhiên, vũ trụ, xã hội và con người. Đọc sách là đọc
thế giới và đọc cả tâm hồn con người. Đọc sách là đọc tha nhân và đọc chính bản
thân ta. Nhờ đọc sách mà ta hiểu đời, hiểu người và hiểu chính mình.
Có những cuốn sách khiến ta thất
vọng, hụt hẫng. Nhưng không ít cuốn sách làm ta hạnh phúc, hồi hộp và mê đắm. Đọc
một quyển sách hay như bị cuốn vào một nỗi say mê, một niềm khoái cảm. Hành động
đọc là cả một cuộc khám phá và chinh phục. Một nền giáo dục mà không khuyến
khích và kích thích công chúng đọc sách là một nền giáo dục phiến diện, có thể
sản sinh ra những con người nông cạn về tinh thần, “những con người một chiều
kích” như Herbert Marcuse đã nói.
Thời nay, với sự xuất hiện của
internet và sách điện tử, cách đọc cũng đa dạng: đọc không chỉ là nhìn vào
trang giấy và chữ in mà còn là nhìn vào màn hình chiếu sáng. Đó là thành tựu của
văn minh nhân loại. Câu nói “hay cầm lấy và đọc” có thể chỉ còn ý nghĩa tượng
trưng, thay vào đó là “hãy nhìn vào mà đọc”... Dầu bằng cách nào, điều quan trọng
là trí tuệ và tâm tư ta gắn liền với ngôn ngữ, nhờ tiếng nói và chữ viết (cả
sách nói và sách chữ nổi dành cho người khiếm thị) mà đánh thức những giá trị
tinh thần.
Lâu nay chúng ta thường được
nghe báo động về sự sa sút của văn hóa đọc. Giải quyết tình trạng này, cần phải
tính đến cả hai phương diện: chủ thể đọc và đối tượng đọc, nghĩa là phải có người
ham đọc và có sách hay để đọc, hai điều này tác động qua lại với nhau. Nếu chỉ
có những cuốn sách do thì hiển nhiên người đọc sẽ hờ hững. Ngược lại, nếu người
đọc không được chuẩn bị nền tảng văn hóa cần thiết thì dù sách hay bao nhiêu vẫn
là vô ích.
Xưa Mạnh Tử nói: “Tận tín ư Thư
bất như vô Thư” (Tin hoàn toàn vào Kinh Thư thì thà đừng có Kinh Thư còn hơn).
Đọc sách có thể đứng trước cơ hội hoặc nguy cơ, bởi vì đọc là một thử thách của
trí tuệ. Để không bị mù quáng vì sách, chỉ có cách đọc trong sự chọn lựa, cân
nhắc và phê phán. Đọc nhiều xu hướng, nhiều quan niệm khác nhau, để so sánh, đối
chứng và phá vỡ sự cực đoan. Đọc để tiêu hóa kiến thức, sáng tạo và đưa Chân
lý, điều Thiện, cái Đẹp đi vào cuộc đời.
Sách sinh ra không phải để được
trưng bày, khoe của hay làm dáng. Sách cũng không nên trở thành một cổ vật rêu
phong. Sách là để “lần giở trước đèn”.
Tolle et lege. Xin hãy cầm lấy và đọc.
(Huỳnh Như Phương, trích Hãy cầm lấy và đọc, Nhà xuất bản Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, 2016, tr. 13-16)