Cội rễ muôn nguồn sống

CỘI RỄ MUÔN NGUỒN SỐNG

Trên bề mặt hành tinh này, người ta vò đầu bứt tai với những khí thải nhà kính và bù đắp carbon. Đừng tưởng thế giới ngầm - theo nghĩa đen - không làm gì.

Trong lòng đất tăm tối, rễ cây không ngừng bung tỏa về phía nguồn sống, chia sẻ dưỡng chất và thông tin để giữ cho nhau khỏe mạnh, vô tư gánh vác sự hưng suy của đất đai và những loài vật khác.

Hình 1. Thông Thụy Sĩ Pinus cembra tuy có bộ rễ không sâu nhưng tỏa rộng ra xung quanh.

[...] Chắc rễ thì bền cây, đất đai cũng được hưởng lợi. Hệ thống rễ phát triển sâu rộng sẽ mở ra nhiều con đường cho phép nước xâm nhập sâu vào lòng đất, thúc đẩy sự phát triển của các vi sinh vật có lợi. Hệ thống rễ khỏe mạnh có thể giữ đất, ngăn ngừa xói mòn. Nhưng phải chăng chúng ta vì "xa mặt cách lòng" nên không nhìn thấy những vấn đề và giải pháp gốc rễ?

Tỉ như trong nông nghiệp, những loài cây bụi và cỏ dại – với bộ rễ đồ sộ, xuyên đất, phá đá – chính là lực lượng mở đường cho nước mưa thấm sâu và ở lâu trong đất, từ đó nuôi dưỡng các loài cây lương thực hay rau màu có bộ rễ nông hơn.

Hình 2. Cây Carlina acaulis này có chiều cao 19cm, nhưng chiều dài rễ là 408cm và bộ rễ tỏa ra một không gian có đường kính 174cm. 

Thế mà trên những cánh đồng độc canh, người ta ra sức diệt cỏ tận gốc, rồi phải viện đến máy móc và hóa chất để giữ cho đất khỏi khô kiệt. Hiểu theo nhiều nghĩa, cây cối quả thật trông chừng cho nhau, nếu ta không gán cho chúng cái nhãn "cỏ dại" và "cây trồng".

Cuối cùng và không kém phần quan trọng, rễ cho phép đất thu giữ carbon – thành phần của khí nhà kính làm ấm hành tinh, gây biến đổi khí hậu. Thông qua dịch tiết của rễ (root exudation), quá trình rễ hô hấp và chết đi, rễ cây có thể "xuất khẩu" vào lòng đất từ 17% – 40% tổng lượng carbon được tạo ra từ quang hợp, tức là quá trình lá cây thu khí carbonic từ khí quyển và thải ra khí oxy.

Theo một nghiên cứu năm 2022 do Đại học Birmingham (Anh) và Đại học Bergen (Na Uy) dẫn đầu, lượng khí carbonic trong khí quyển tăng lên sẽ khiến cây cối phát triển những bộ rễ dài hơn và nhiều hơn. 

Bằng cách hấp thụ và lưu trữ nhiều carbon hơn, dường như giới thực vật đang và sẽ trông chừng con người chúng ta đến khi nào chúng còn có thể.

Câu hỏi đặt ra là chúng ta có sẵn sàng làm điều ngược lại, nhìn nhận sự liên đới giữa xã hội loài người và xã hội thực vật, giữa một mạng lưới to lớn hơn mang tên Trái đất?

Từ một nơi tăm tối, rễ cây đã truyền cho tất thảy chúng ta một cẩm nang giản đơn về hy vọng: tiếp tục vươn đến nguồn sống, và trông chừng cho nhau.

(Theo Lê My, https://cuoituan.tuoitre.vn, ngày 20/3/2024)