Nguyên tắc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong dạy học

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG TRÍ TUỆ NHÂN TẠO (AI) TRONG DẠY HỌC

Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng phát triển, việc sử dụng AI trong giáo dục trở thành xu hướng tất yếu. Việc khai thác AI trong ba trụ cột: xây dựng chương trình, nâng cao hiệu quả dạy và học, kiểm tra đánh giá đang mở ra nhiều cơ hội và thách thức.

Tuy nhiên, để AI trở thành công cụ tích cực cho giáo viên và học sinh, cần tuân thủ nguyên tắc sử dụng AI trong dạy học, đảm bảo tính đạo đức, minh bạch và an toàn.

Nhiều quốc gia đã ban hành tiêu chuẩn sử dụng AI trong dạy học dựa trên khung đạo đức AI (Ethical Framework), với các nguyên tắc cốt lõi sau:

1. Sử dụng AI để đạt mục tiêu giáo dục

AI nên được sử dụng để đạt được các mục tiêu giáo dục được xác định rõ ràng, dựa trên bằng chứng xã hội, giáo dục hoặc khoa học vững chắc rằng điều này mang lại lợi ích cho người học. Nguyên tắc này có thể được thực hiện trước khi sử dụng công cụ, và dựa trên 02 tiêu chí và biểu hiện:

Tiêu chí	Biểu hiện
Xác định rõ mục tiêu giáo dục	Giáo viên/học sinh xác định mục tiêu trước khi dùng AI
Xác định cách AI hỗ trợ mục tiêu	Trình bày rõ lý do chọn công cụ AI cụ thể

2. Sử dụng AI để đánh giá hiệu quả

AI nên được sử dụng để kiểm tra, đánh giá và ghi nhận tiến bộ và tài năng riêng biệt của người học. Nguyên tắc này có thể được thực hiện trong khi sử dụng công cụ, và dựa trên 02 tiêu chí và biểu hiện

Tiêu chí	Biểu hiện
Xác định kỹ năng/kiến thức được AI hỗ trợ	Biết AI tác động đến nội dung gì
Chọn công cụ phù hợp	Tránh lan man, tập trung nâng cao đúng nội dung

3. Sử dụng AI một cách bình đẳng

Các công cụ AI nên được sử dụng nhằm thúc đẩy sự bình đẳng giữa các nhóm người học khác nhau và không phân biệt đối xử với bất cứ nhóm người nào. Nguyên tắc này có thể được thực hiện trong khi sử dụng công cụ, dựa trên 02 tiêu chí và biểu hiện:

Tiêu chí	Biểu hiện
Thiết kế hoạt động công bằng	Mọi người học đều có cơ hội tiếp cận
Thu hẹp khoảng cách số	Dùng AI giúp xoá bỏ các rào cản số hóa

4. Quyền riêng tư và dữ liệu

Cần đạt được sự cân bằng giữa việc đảm bảo quyền riêng tư cá nhân và việc chia sẻ dữ liệu với công cụ để đạt được các mục tiêu giáo dục đề ra. Nguyên tắc này có thể được thực hiện trong quá trình sử dụng công cụ, dựa trên 03 tiêu chí và biểu hiện:

Tiêu chí	Biểu hiện
Kiểm soát quyền truy cập dữ liệu	Đọc kỹ điều khoản AI, tùy chỉnh bảo mật
Bảo vệ thông tin cá nhân	Sử dụng mật khẩu, chỉnh quyền truy cập
Cẩn trọng khi AI giám sát	Hiểu và lưu ý mục đích giám sát của AI

5. Minh bạch và trách nhiệm

Cần nắm rõ thông tin về cách AI đưa ra các quyết định, từ việc gợi ý nội dung học tập cá nhân hóa đến việc đánh giá năng lực học sinh. Con người cuối cùng vẫn là người chịu trách nhiệm cho các kết quả giáo dục, do đó cần có mức độ giám sát phù hợp đối với cách các hệ thống AI vận hành. Nguyên tắc này có thể được thực hiện trong quá trình sử dụng công cụ AI, dựa trên 05 tiêu chí và biểu hiện:

Tiêu chí	Biểu hiện
Hiểu về mô hình AI sử dụng	Biết AI đang hoạt động theo logic nào
Minh bạch với phụ huynh/người học	Thông tin rõ ràng về mục đích AI trong lớp học
Lắng nghe phản hồi	Công tâm, ghi nhận ý kiến phản hồi
Đánh giá tác động AI	Theo dõi kết quả và can thiệp khi cần
Xử lý khi AI gây tác động tiêu cực	Phân tích nguyên nhân, điều chỉnh phương pháp

6. Tính chính xác và đạo đức

Cần đảm bảo tính chính xác, đáng tin, minh bạch khi sử dụng các nội dung AI tạo ra. Ngoài ra, cần tuân thủ các quy định về bản quyền, nguồn gốc thông tin để đảm bảo tính đạo đức và trách nhiệm trong việc sử dụng AI. Nguyên tắc này có thể được thực hiện trong và sau quá trình sử dụng công cụ AI, dựa trên 04 tiêu chí và biểu hiện:

Tiêu chí	Biểu hiện
Kiểm tra độ tin cậy	Kiểm chéo nguồn, tránh sai lệch
Trích dẫn nguồn gốc	Tuân thủ quy định trích dẫn, bản quyền
Kiểm duyệt nội dung sáng tạo	Đảm bảo đúng quy định bản quyền
Khuyến khích tư duy phản biện	Tổ chức thảo luận về nội dung AI

7. Thúc đẩy sáng tạo

Ứng dụng các nền tảng AI trên tinh thần khuyến khích sự sáng tạo của người học, hỗ trợ cá nhân hóa việc học mọi lúc, mọi nơi và cho mọi đối tượng, đồng thời tôn trọng quyền tự chủ của người học. Khai thác tiềm năng của AI để tạo điều kiện cho các lộ trình học tập linh hoạt, cũng như tích lũy, công nhận, chứng nhận và chuyển đổi kết quả học tập cá nhân. Nguyên tắc này có thể được thực hiện trong quá trình sử dụng công cụ AI, dựa trên 02 tiêu chí và biểu hiện:

Tiêu chí	Biểu hiện
Môi trường sáng tạo	AI hỗ trợ, nhưng ý tưởng vẫn do con người tạo ra
AI là công cụ, không thay thế con người	Khuyến khích học sinh khai phá tự do

8. Tôn vinh giá trị nhân văn

Việc sử dụng AI trong giáo dục cần hướng đến việc nâng cao phẩm giá, quyền con người, và các giá trị nhân văn. Các giải pháp AI nên hỗ trợ phát triển toàn diện cho người học, bao gồm cả trí tuệ, cảm xúc và xã hội. Đồng thời, AI cần được sử dụng để tạo ra môi trường học tập an toàn, hòa nhập và khuyến khích sự tôn trọng, lòng nhân ái, và tính đa dạng. Nguyên tắc này có thể được thực hiện trong quá trình sử dụng công cụ AI, dựa trên 02 tiêu chí và biểu hiện:

Tiêu chí	Biểu hiện
Khuyến khích đa dạng	Dùng AI thiết kế hoạt động phù hợp nhiều đối tượng
Phát triển EQ, nhân ái	Tổ chức AI giúc rèn luyện kỹ năng mềm

Việc hiểu nguyên tắc là chưa đủ, quan trọng là thực hiện linh hoạt trong thực tế. Cần xác định "ai làm, lúc nào, như thế nào", và chỉ sử dụng AI trong khả năng kiểm soát.

Mỗi giáo viên và học sinh nên tìm hiểu đạo đức khi sử dụng AI trong dạy học theo quy định nhà trường, đóng góp ý kiến chính sách, và sẵn sàng đón nhận xu hướng mới.

Tuân thủ những nguyên tắc này giúp tối ưu hoá AI trong giáo dục, góp phần xây dựng môi trường dạy và học an toàn, nhân văn và hiệu quả.